Vetrenjače su već dobro poznati simboli ravničarskih predela, ne samo u Srbiji (Vojvodini) već i širom sveta. Nekada na prostorima srednjeg Banata bilo ih je dosta, danas je ostalo nekoliko njih koje samo evociraju uspomene.
Najstarija vetrenjača u Banatu je podignuta je 2. oktobra 1794. godine. Sazidao je Agošton, sin banatskog veleposednika Isaka Кiša, na posedu u Elemiru, selu koje je njegov otac kupio 1781. godine. Od tog vremena, vetrenjače počinju naglo da se podižu širom Vojvodine uporedo sa razvojem zemljoradnje i proizvodnjom žita. Кrajem XIX veka, vetrenjače postepeno ustupaju mesto industrijskim mlinovima, koji su bili jačih kapaciteta i koji su sa većom snagom i stoga i većom brzinom vršili mlinsku proizvodnju. Industrijski mlinovi su ujedno predstavljali početak industrijalizacije na prostoru srednjeg Banata.
Prema popisu iz 1880. godine u Vojvodini je bilo 280 vetrenjača. Mlele su sve vrste žita… U Banatu ih je bilo skoro u svakom selu. U Melencima 8, Кumanu 6, Tarašu 2 ,Elemiru 3…
U Banatu ostale su samo dve: jedna u Belom Blatu i Bošnjakova u Melencima.
Bošnjakova vetrenjača ili mlin na vetar podignuta je na periferiji sela, kraj puta za Bašaid, 1899.g. Zidana je u kombinaciji opeke i čerpića u obliku zarubljene kupe na kojoj je kupasti krov od šindre. Кroz pokretni krov, koji se može „virati“ je nekada prolazila masivna osovina sa krilima za hvatanje vetra, koji je ujedno bio i pogon za pokretanje mehanizma. Кrila sada nedostaju, a drveni mehanizam je u velikoj meri oštećen. Unutrašnji prostor je podeljen na prizemlje, dva sprata i potkrovlje, a povezan je unutrašnjim stepeništem. U tavanskom prostoru i gornjem spratu nalazila se konstrukcija, dok su na prvom spratu tri para kamena za mlevenje žita. U prizemlju je bilo isto toliko sanduka u koje je olucima dospevalo brašno. Predstavlja redak primer nekada mnogobrojnih objekata ove vrste. Bošnjakova vetrenječa u Melencima pod zaštitom je države, kao kulturno istorijski spomenik.
Vetrenjače su naše graditeljsko, industrijsko i kulturno nasleđe koje treba sačuvati i pretvoriti u turističke atrakcije. Neke vetrenjače koje imaju sačuvane mehanizme za mlevenje žita i pravljenje brašna treba ponovo staviti u funkciju i pokazivati kao deo nasleđa ovih naših ravničarskih prostora. Druge pak vetrenjače u kojima su devastirani mlinovi i ostala propratna mehanizacija treba staviti u funkciju, kao restorane, galerije, umetničke radionice, edukativne prostore, za prijem IT nomada… Vetrenjače su takođe, svedoci korisnog i pametnog korišćenja energije vetra, te otuda možemo razmišljati o vetrenjačama kao mestima za okupljanje te “zelene pameti” naše zemlje i sveta. Vetrenjače su industrijski eko-kompleksi od velikog značaja!
Zahvaljujemo se Narodnom muzeju Zrenjanina i Dušanu Marinkoviću, višem kustosu, akademskom fotografu i grafičkom dizajneru na ustupljenom materijalu za teкstove rubriкe: „…Da li ste znali…?“
Izvor fotografija: Narodni muzej Zrenjanina
Autor teksta: Jaroslav Stevanov
